Bezpieczny plac budowy
Budownictwo jest sferą gospodarki charakteryzującą się wysokim poziomem ryzyka zawodowego – corocznie odnotowywanych jest szereg wypadków przy pracy, w tym duża liczba śmiertelnych i ciężkich. Wysoce niepokojący jest fakt, że – mimo systematycznych kontroli PIP, akcji prewencyjnych propagujących bezpieczeństwo na budowie, wysokich kar nakładanych na pracodawców i innych działań, mających na celu poprawę bhb w budownictwie – liczbę zdarzeń oraz osób poszkodowanych w wypadkach przy pracy w budownictwie (indywidualnych i zbiorowych) w ciągu ostatnich dwóch lat cechowała tendencja wzrostowa. W wypadkach uczestniczyły w dominującej części osoby o niewielkim stażu pracy: poniżej roku oraz 1-2 lat, niedoświadczone, słabo przygotowane, nierzadko nie dysponujące odpowiednimi kwalifikacjami. Ale zdarzenia ciężkie i ze skutkiem śmiertelnym przytrafiają się także pracownikom w wieloletnim doświadczeniem w zawodzie – ich przyczyną często bywa zaniedbanie i rutyna.
Wypadki w statystyce
Do PIP zgłaszane są niemal wyłącznie wypadki, w których uczestniczą osoby zatrudnione na umowę o pracę. Poza statystyką Inspekcji Pracy pozostają wydarzenia, których uczestnikami są pracownicy zatrudnieni na innych zasadach czy samozatrudniający się, których coraz więcej w budownictwie. Są one jednak odnotowywane przez GUS.
Biorąc pod uwagę trzy kwartały 2007 roku oraz analogiczny okres 2006 roku, wzrosła liczba wypadków przy pracy w budownictwie, w tym też wypadków zbiorowych, oraz poszkodowanych ciężko i wypadków ze skutkiem śmiertelnym.
Tabela1. Wypadki przy pracy
 Źródło: PIP
Jak wynika z danych PIP, w omawianym okresie najwięcej wypadków – w tym także śmiertelnych – dotyczyło robotników pomocniczych w budownictwie ogólnym, murarzy oraz pozostałych robotników budowlanych robót stanu surowego i pokrewnych, a także dekarzy. Najczęściej odnotowywanymi wypadkami były upadki z wysokości (31,8% ogółu wypadków i 33,7% wypadków śmiertelnych). Jeżeli chodzi o przyczyny tragicznych wydarzeń, to do grupy szczególnie częstych zaliczono także utratę kontroli nas środkiem transportu lub obsługiwanym sprzętem ruchomym oraz uderzenie poszkodowanego przez spadające z góry przedmioty lub materiały budowlane itp. Z kolei częstą przyczyną wypadków śmiertelnych były wybuch, pożar, zapłon (18,5% zdarzeń) oraz utrata kontroli nad środkiem transportu lub sprzętem ruchomym.
Szczególnie często nieprawidłowości, których obecność zagrażała bezpośrednio zdrowiu i życiu pracowników, stwierdzano podczas prac na wysokościach, użytkowania sprzętu do transportu pionowego oraz przy wykonywaniu robót ziemnych. Do powszechnych zaniedbań należą m.in.:
- nie zapewnienie środków ochrony zbiorowej przed upadkiem z wysokości;
- brak lub niewłaściwe użytkowanie środków ochrony indywidualnej;
- nieprawidłowe użytkowanie rusztowań;
- brak wymaganych zabezpieczeń przed możliwym upadkiem przedmiotu z góry;
- lekceważenie obowiązku zabezpieczania wykopów.
Bardzo często pracownicy nie przechodzą szkolenia bhp związanego z ich stanowiskiem pracy – nie zawsze mają więc świadomość ryzyka i zagrożeń, związanych z wykonywanymi przez siebie działaniami. Przyczyny wypadków leżą zarówno po stronie inwestorów, jak i osób nadzorujących budowę oraz pracowników. Pierwsi często traktują bhp jako obszar, na którym można zaoszczędzić, drudzy i trzeci lekceważą obowiązki (i przysługujące im prawa), świadomie i lekkomyślnie narażając się na niebezpieczeństwo. Z corocznych podsumowań, przygotowywanych przez PIP wyłania się dość przerażający obraz polskiego budownictwa – z zakorzenionymi złymi nawykami w zakresie organizacji pracy, lekceważeniem podstawowych zasad bezpieczeństwa pracy właściwie przez wszystkich uczestników procesu budowy, dążeniem do maksymalizacji wydajności przy minimalizacji kosztów, coraz częściej opierającego się na pracownikach niewykwalifikowanych i nie przygotowanych odpowiednio do realizowania nakładanych na nich zadań.
Oczywiście, nie można generalizować. Wśród inwestorów i pracodawców nie brak takich, dla których zapewnienie bezpieczeństwa na budowie stanowi priorytet równie istotny, jak terminowe wykonanie prac i nie przekroczenie kosztów realizacji inwestycji. Nie każdy też pracownik lekceważy przepisy bhp, które przecież mają go chronić. Ponadto, stwierdzone podczas kontroli nieprawidłowości i błędy – wskutek podjętych przez inspektorów czynności prawnych (m.in. decyzje o wstrzymaniu prac, mandaty karne, wnioski do sądów grodzkich, zawiadomienia do prokuratury) – są w większości przypadków usuwane. Ale – zważywszy na fakt, że liczba wypadków w budownictwie rośnie – trudno uznać, że inwestorzy, kierownicy robót i wykonawcy uczą się na swoich błędach. I chyba niewiele zmieni w tym zakresie nowa ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, obowiązująca od 1 lipca 2007 roku, zgodnie z którą inspektorzy mogą m.in. nakładać wyższe grzywny na pracodawców: do 2 tys. zł, jeśli oskarżycielem publicznym w postępowaniu mandatowym jest właściwy organ PIP oraz do 5 tys. zł – w podobnym przypadku, jeżeli pracodawca został ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika określone w Kodeksie pracy i popełnił w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania takie wykroczenie. Niezbędna jest prewencja, edukacja i uświadamianie wszystkim uczestnikom procesu budowlanego wagi i znaczenia przestrzegania przepisów bhp.
Dlaczego wzrasta wypadkowość?
Z danych GUS wynika, że po 4 latach niewielkich spadków (2002-2005 r.) od 2006 roku liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy w budownictwie drastycznie wzrosła (z 6659 w 2005 roku do 7883 w 2006 r.). Największy odsetek poszkodowanych to pracownicy ze stażem do 1 roku (47,7% ogólnej liczby poszkodowanych w 2006 r.).
Analizując wypadki w budownictwie, można wyróżnić m.in. następujące przyczyny:
- wynikające ze złej organizacji, do których należą np. braki w przeszkoleniach pracowników, brak nadzoru, przyjmowanie do pracy osób nie posiadających odpowiednich kwalifikacji lub aktualnych badań lekarskich itp.;
- będące skutkiem zachowań ludzi – tu m.in. rutyna, brawura, lekceważenie poleceń i zasad obsługi urządzeń, praca pod wpływem alkoholu, nadmierne zmęczenie, rezygnowanie przez pracowników z używania środków ochronnych (kasków itp.) itp.;
- techniczne, będące skutkiem rezygnowania ze środków i urządzeń zabezpieczających, wynikające z błędów i wad konstrukcyjnych itp.
Dlaczego tak się dzieje? Pomijając wspomniane wcześniej przyczyny, powodów należy szukać w sytuacji na rynku pracy. Wzrost gospodarczy wywołał koniunkturę w budownictwie – wzrosła liczba inwestycji, a tym samym zapotrzebowanie na pracowników. Tymczasem wielu fachowców wyjechało do pracy poza granice Polski, korzystając z faktu otwarcia rynków przez kraje UE. Tracąc doświadczonych pracowników, pracodawcy zmuszeni zostali do zatrudnienia na ich miejsce osób niewykwalifikowanych, często przypadkowych i nie przygotowanych do bezpiecznego wykonywania stawianych im zadań. Brakuje im praktyki, pozwalającej na realną ocenę zagrożeń. Z kolei część pracodawców i inwestorów nie chce tracić czasu i pieniędzy na odpowiednie przygotowanie nowych pracowników; biorąc pod uwagę niedobory kadrowe coraz większą fikcją jest też praktyka pod okiem mistrza – ten ostatni na ogół jest bowiem zbyt przeciążony pracą, by znaleźć czas na prowadzenie ucznia. Dodatkowe szkolenia natomiast opóźniają prace, narażając pracodawców i inwestorów na wyższe koszty. I koło się zamyka.
Wzrost wypadkowości to też skutek bardzo niskiego poziomu wiedzy na temat bezpieczeństwa i higieny pracy zarówno wśród pracowników, jak i pracodawców, nie dokonywania lub dokonania błędnej oceny ryzyka, braku współdziałania i koordynacji pomiędzy różnymi pracodawcami wykonującymi jednocześnie zadania na tej samej budowie. Zaniedbania w zakresie bezpieczeństwa to także w pewnym sensie wynik konkurencyjności rynku – by zdobyć zlecenie, przedsiębiorca musi zaoferować najatrakcyjniejszą cenę i najkorzystniejszy czas realizacji inwestycji. Aby zmieścić się w kosztach, nierzadko ogranicza „zbędne” wydatki, do których w wielu przypadkach zaliczane są środki zapewniające bezpieczeństwo na budowie. Tymczasem już same warunki pracy budowlańców są bardzo trudne i ryzykowne – pracując pod gołym niebem, nie są oni zabezpieczeni przed wpływem warunków atmosferycznych (szczególnie wiatru, deszczu i nadmiernego nasłonecznienia) – rezygnacja ze środków i urządzeń zabezpieczających dodatkowo podnosi więc ryzyko zaistnienia wypadku.
Jak się zabezpieczyć?
Przede wszystkim każdy uczestnik procesu budowlanego musi mieć świadomość zagrożeń, jakie niesie pomijanie kwestii bhp na budowie, musi znać też swoje prawa i obowiązki w tym zakresie. Pracodawca m.in. powinien zapewnić pracownikom bezpieczne i sprawne narzędzia pracy: maszyny, urządzenia i przedmioty; zadbać o zorganizowanie pracy zgodnej z wymogami bhp i systematycznie kontrolować przestrzeganie zasad i przepisów. Osoba nadzorująca pracowników (np. kierownik robót) winna wymagać od podległych mu ludzi przestrzegania przepisów bhp, stosowania się do nich, używania środków ochrony (kasków, zabezpieczeń). Musi też ona tak organizować pracę, by na każdym etapie zapewnione było bezpieczeństwo pracowników. Z kolei pracownik m.in. musi znać i przestrzegać przepisów bhp obowiązujących na danym stanowisku, używać obowiązkowych środków ochrony, dbać o sprawność i dobry stan maszyn, urządzeń i narzędzi, którymi się posługuje w codziennej pracy.
Ponieważ do najbardziej niebezpiecznych na budowie należą: prace na wysokości, roboty ziemne, prace rozbiórkowe oraz z użyciem materiałów wybuchowych, warto przypomnieć, jakie w powyższych przypadkach powinny być stosowane podstawowe zabezpieczenia.
I. Prace na wysokości – uznawane są za nie wszystkie roboty wykonywane min. 1 m ponad powierzchnią gruntu czy podłogi, przy czym powierzchnia ta nie jest osłonięta murem min. 1,5 m ani w inny sposób zabezpieczona trwale, by zapewnić pracownikowi bezpieczeństwo. Do pracy na wysokości wykorzystywane są rusztowania, drabiny, klamry, pomosty, maszty, kominy, galerie, pomosty itp. Niosą zagrożenie zarówno dla pracowników (upadek z wysokości, upadek przedmiotu z wysokości na pracownika na ziemi), jak i przypadkowych przechodniów.
PODSTAWOWE ZABEZPIECZENIA:
- Każdy pracownik musi mieć świadomość ryzyka, jakie niesie z sobą praca na wysokości oraz wiedzieć, w jaki sposób posługiwać się indywidualnymi środkami zabezpieczającymi.
- Należy pracownikowi zapewnić odpowiednie środki ochrony: hełmy ochronne, szelki bezpieczeństwa, asekurację – jeśli jest taka potrzeba – wszystkie mające na celu zagwarantowanie bezpieczeństwa środki indywidualne muszą być bezwzględnie sprawne, każdorazowo sprawdzane przed ich wykorzystaniem.
- Należy stosować wymagane środki ochrony zbiorowej: balustrady zabezpieczające przed wypadnięciem osób.
- Wszystkie urządzenia służące do pracy na wysokości: rusztowania, ruchome podesty robocze, klamry, podwyższenia, drabiny itp. muszą być sprawne, montowane zgodnie z instrukcją producenta lub indywidualnym projektem, użytkowane zgodnie z przeznaczeniem.
- Należy zapewnić nadzór ze strony kompetentnej i dysponującej stosownymi uprawnieniami osoby nad pracownikami wykonującymi prace na wysokości. Jej podstawowym obowiązkiem jest sprawdzenie, czy praca została odpowiednio zorganizowana pod kątem bezpieczeństwa, czy pracownicy znają ryzyko i umieją posługiwać się środkami ochrony indywidualnej i zbiorowej. Osoba ta musi też wymagać bezwzględnego korzystania ze środków zabezpieczających: np. hełmów, uprzęży, szelek, odzieży ochronnej itp.
II. Prace ziemne – niosą zagrożenie zarówno dla osób przy nich pracujących, jak i przypadkowych przechodniów, dlatego wymagają odpowiedniego zabezpieczenia. Wykopy głębsze niż 1 m muszą być zabezpieczone przed osunięciem się ziemi czy wpadnięciem do wykopu pracownika bądź przechodnia. Wymagane jest stosowanie balustrad, niekiedy szczelnych przykryć, otoczenie ich linami czy taśmami i ustawienie sygnalizacji, która po zmroku będzie ostrzegała przed niebezpieczeństwem. Osoby pracujące przy robotach ziemnych muszą mieć stosowane uprawnienia; należy też bezwzględnie przestrzegać tego, by w trakcie pracy koparki w jej pobliżu nie przebywały niepowołane osoby.
III. Rozbiórka i remont – ustalenie i przestrzeganie harmonogramu prac, ścisły podział obowiązków, egzekwowanie kolejności wykonywania zadań, szczególna ostrożność – to podstawowe warunki zachowania bezpieczeństwa podczas rozbiórek, nie tylko z użyciem materiałów wybuchowych. Bardzo ważne jest przeszkolenie pracowników i upewnienie się, że właściwie rozumieją swoje obowiązki. Należy ściśle i bezwzględnie przestrzegać zasad i przepisów bezpieczeństwa (odzież ochronna, środki zabezpieczające, wyraźne oznakowanie miejsca prac, umieszczenie czytelnych informacji o niebezpieczeństwie itp.). Niezbędny jest nadzór nad pracownikami - np. kontrola użytkowania przez nich rozpuszczalników (tylko w przestrzeni wentylowanej i pod warunkiem, że pracownik ma chronione drogi oddechowe).
Wysoka wypadkowość w budownictwie nie jest zjawiskiem charakterystycznym tylko dla naszego kraju. Z podobnymi problemami borykają się niemal wszystkie gospodarki. Należy przy tym podkreślić, że duża liczba wypadków nie jest skutkiem braku na rynku odpowiednich środków zabezpieczających. Wręcz przeciwnie, ich producenci systematycznie poszerzają i rozwijają ofertę, czyniąc swe wyroby możliwie najbardziej bezpiecznymi i efektywnymi. I choć prawdopodobnie nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie zdarzeń ze skutkiem ciężkim czy śmiertelnym, bez wątpienia położenie większego nacisku na kwestie bezpieczeństwa mogłoby tę liczbę w znaczący sposób ograniczyć. Niezbędne jest w tym zakresie współdziałanie wszystkich podmiotów związanych z realizacją inwestycji: inwestora, pracodawcy, kierownika i pracownika. Niestety, duża część wypadków, w których są ofiary śmiertelne lub poważnie ranne, jest skutkiem lekkomyślności, zaniedbania, brawury i zbytniej pewności siebie. Ludzi gubi tak rutyna, jak i brak doświadczenia. A skutki lekceważącego podejścia do zagadnień bezpieczeństwa bywają tragiczne.
Oprac. E.D.
Źródła:
Zygmunt Wieczorek, Wymagania bezpieczeństwa pracy w budownictwie, Warszawa 2005
Wypadki w budownictwie zbadane przez inspektorów pracy PIP w okresie I-III kwartału 2007 r.
Bezpieczeństwo pracy w budownictwie: http://rop.sejm.gov.pl/1_0ld/
|
