ABC konstrukcji dachu
- definicja więźby dachowej oraz poszczególnych elementów konstrukcji dachu
BELKA STROPOWA - to element konstrukcji stropu, łączący pary leżących naprzeciw siebie krokwi lub płatwi.
DACH - to najwyższa część obiektu, chroniąca jego wnętrze przed niekorzystnym oddziaływaniem czynników atmosferycznych (opady, wiatr, słońce, mróz), a także zabezpieczająca przed stratami ciepła. Tworzy go konstrukcja nośna (elementy przenoszące ciężar dachu na ściany obiektu, czyli więźba dachowa, wiązary kratowe albo żelbetowe elementy prefabrykowane) i pokrycie (np. dachówka ceramiczna, cementowa, bitumiczna, łupek, blacha, słoma, trzcina itp.). Istnieją dwa główne typy dachów: płaski (np. zielony) i stromy. Wśród dachów stromych wyróżnia się m.in. jednopołaciowy, dwuspadowy, czteropołaciowy, namiotowy, mansardowy, naczółkowy, wielopołaciowy.
DŹWIGAR - poziomy lub ukośny element konstrukcji, którego zadaniem jest przenoszenie działających prostopadle do jego osi wzdłużnej obciążeń na podpory. Zalicza się do niego drewniane wiązary dachowe, stalowe kratownice, blachownice, pojedyncze układy prętowe. Znajduje zastosowanie w konstrukcjach o dużych rozpiętościach.
DŹWIGAR KRATOWY (KRATOWNICA) - jest sztywną konstrukcją w postaci kraty, powstałą z drewnianych, stalowych lub żelbetowych prętów. Do usztywnienia elementów wzdłużnych i pionowych służą elementy ukośne (zastrzały, tężniki). Miejsca łączenia się prętów to węzły. Dźwigary kratowe mogą mieć dowolny kształt - np. trójkąta, łuku, rombu itp.
GĄSIOR - typ dachówki, przeznaczony do krycia kalenicy i grzbietów dachu, umożliwiający ich estetyczne wykończenie; mocowany za pomocą klamer; stosowane są gąsiory początkowe, końcowe, ozdobne, łączące.
JĘTKA - pozioma belka, znajdująca się w górnej części wiązara dachowego, która łączy, w celu usztywnienia konstrukcji, parę krokwi. Jest elementem ściskanym, dzielącym krokiew na dwa odcinki. Przy parciu wiatru przenosi siły poziome z jednej krokwi na drugą, zabezpieczając je przed ugięciem lub rozsunięciem. Występują w wiązarach pełnych i niepełnych. Długość jętki nie powinna przekraczać 3,5 m.
KALENICA - górna, pozioma krawędź dachu, miejsce zetknięcia się krawędzi połaci dachowych. Oprócz kalenicy głównej, na dachu mogą być też kalenice narożne, które tworzą linie przecięcia skośnych krawędzi dachu.
KLESZCZE - poziomy element konstrukcyjny, rozciągany; obejmują z obu stron krokwie i słupy, przenosząc główne siły podłużne i usztywniając konstrukcję dachową; są ważnym elementem konstrukcji dachu płatwiowo-krokwiowego, współtworzą wiązary główne, ustawiane co 4 krokwie.
KONTRŁATA - to drewniana listwa lub deska, zamocowana równolegle do krokwi i pozwalajaca na wentylację dachu; wraz z łatami tworzy podstawę, na której opiera się pokrycie dachu.
KOSZ - wklęsła krawędź, znajdująca się w miejscu przecięcia dwóch połaci dachowych KOTEW - inne nazwy to m.in. ankier, kołek, ściągacz; to element (drewniany lub - częściej - stalowy) stosowany do mocowania elementów konstrukcji, zapobiegający ich przesuwaniu; łączący np. wieniec z murłatą.
KROKIEW - zasadniczy element konstrukcji dachu, ukośna belka o przekroju prostokątnym, na której leży poszycie i która przenosi obciążenia własne, pokrycia dachowego, śniegu, parcia wiatru; z jednej strony oparta jest o zwieńczenie ściany lub płatew, z drugiej - o kalenicę; krokwie są równoległe do kalenicy i wspierają się na słupkach; krokiew główna tworzy ramiona wiązara, krokiew czołowa to pojedynczy element wspierający krótsze połacie w dachach wielospadowych, znajdująca się w koszu dachu to krokiew koszowa, zazwyczaj z wklęsłym grzbietem; krokiew narożna (krawężnica) - zazwyczaj o wypukłym grzbiecie, znajduje się na styku połaci dachowych w dachach trój- i wielopołaciowych.
LOGGIA DACHOWA - element uzupełniający i uatrakcyjniający dach; z reguły jednokondygnacyjna wnęka dachowa otwarta z jednej lub kilku stron; oddzielona od pomieszczeń wewnętrznych oknami i drzwiami balkonowymi; nie występuje przed lico muru; swoista odwrotność lukarny.
LUKARNA - pionowe okienko doświetlające poddasze, element konstrukcyjny pokryty oddzielnym daszkiem, nierzadko ozdobnie obramowane.
ŁATA - drewniany element o niewielkim przekroju poprzecznym przymocowany do krokwi, poziomy, biegnący w poprzek połaci dachowej; wraz z kontrłatą stanowiący ruszt, na którym opiera się pokrycie.
MIECZ - ukośny element, łączący się na ogół z dwoma innymi na nakładkę lub czopy;jego zadaniem jest zmniejszenie rozpiętości płatwi oraz usztywnienie konstrukcji dachowej; miecze stosuje się najczęściej w płaszczyźnie pionowej, prostopadle do wiązara; łączy jętkę, kleszcz lub płatew ze słupem.
MURŁATA - inaczej namurnica lub murłat; belka o przekroju kwadratowym zakotwiona w murze, wspierająca więźbę dachową; jej podstawowym zadaniem jest równomierne przenoszenie ciężaru więźby na ścianę budynku, na której oparta jest więźba.
NAROŻE - czyli inaczej grzbiet dachu, a więc miejsce, gdzie pod kątem ostrym łączą się dwie połaci dachowe.
OKAP - pozioma dolna krawędź ukośnej połaci dachu wysunięta poza linię zewnętrznych murów budynku; jego zasadniczym zadaniem jest odprowadzanie wody z dachu.
PAS DOLNY - podstawa i dolna część obrysu wiązara, element drewniany mocowany w pozycji poziomej.
PAS GÓRNY - górna część obrysu wiązara; drewniane elementy zamocowane pod określonym kątem, decydujące o kącie pochylenia dachu; na nim mocowane jest pokrycie.
PŁATEW - poziomy element konstrukcji dachu, przenoszący obciążenia i spajający konstrukcję w układzie podłużnym; prostopadły do wiązarów dachowych; zwykle oparta na słupach; belka podpierająca krokwie; może być stropowa, środkowa, kalenicowa, połaciowa.
POŁAĆ DACHOWA - powierzchnia dachu, wytyczona przez ograniczające linie okapu, kosza, naroża oraz - jeżeli została zaprojektowana - kalenicy.
POSZYCIE - zewnętrzna, szczelna powłoka dachu znajdująca się na więźbie i stanowiąca podłoże pod ostateczne pokrycie dachowe; wykonane najczęściej z drewna litego lub materiałów drewnopochodnych o grubości min. 2,5 cm.
STOLEC - element konstrukcji ramy nośnej stolcowej, stolec (słup) stojący - pionowy element konstrukcyjny, ulokowany na podwalinie lub belce wiązarowej (albo stropowej); wraz z podwaliną, płatwią, która się na nim znajduje, oraz usztywniającymi mieczami tworzy ramę stolcową stolec leżący - element usytuowany ukośnie, obciąża belkę stropową lub wiązarową w miejscu podparcia; wraz z mieczami i płątwią stanowi ramę stolca leżącego.
TRAM - główna pozioma belka w drewnianych konstrukcjach trójkątnego wiązara, która łączy na dole parę krokwi.
WIATROWNICA - drewniana deska albo łata, zamocowana do krokwi ukośnie od spodu przez całą połać dachową, usztywnia i wzmacnia konstrukcję w kierunku podłużnym; dzięki niej podczas obciążenia wiatrem wiązary współpracują z sobą.
WIĄZAR - in. więzar; podstawowy składnik konstrukcji dachu, element nośny więźby dachowej, najczęściej w postaci równoramiennego trójkąta. Tworzą go dwie skośne krokwie (pasy górne), oparte na zewnętrznej ścianie budynku za pośrednictwem murłaty, oraz pas dolny (tram lub jętka), połączonych ze sobą słupkami. W miejscach styku tych elementów wprasowane są płytki kolczaste. Stosowane są różne typy wiązarów: drewniany (krokwiowy, jętkowy, płatwiowo-kleszczowy, wieszarowy), stalowy (kratownica lub blachownica), żelbetowy (kratownica).
WIESZAK - element wieszara, którego zadaniem jest podpieranie płatwi.
WIESZAR - zwany też storczykiem; układa składający się z pionowego wieszaka, zastrzałów, mieczy i tram - w efekcie powstaje rama będąca podłużnym usztywnieniem konstrukcji; wieszary mogą być jedno- lub dwuwieszakowe.
WIĘŹBA
- układ konstrukcyjny, którego podstawowym zadaniem jest przenoszenie obciążeń dachu i pokrycia dachowego. Tworzy ją grupa wiązarów, które są usztywnione w zarówno w kierunku podłużnym, jak i poprzecznym; konstrukcja więźby wynika z rozpiętości dachu - do najczęściej stosowanych należą:
- więźba krokwiowa - gdy rozpiętość dachu jest mniejsza niż 7,5 m;
- więźba krokwiowo-jętkowa - przy rozpiętości dachu powyżej 7,5 i nie przekraczajacej 9 m;
- więźba płatwiowo-jętkowa - przy rozpiętości od 9 do 11 m;
- więźba płatwiowo-kleszczowa - j.w.
- dźwigary dachowe - przy rozpietości dachu przekraczającej 12 m.
Spotkać się można też z więźbą hełmową, krokwiowo-płatwiową, mansardową, stolcową.
WOLE OKO - niewielkie okno w połaci dachu, najczęściej okrągłe lub owalne, uatrakcyjniające wygląd połaci oraz doświetlające poddasze.
ZASTRZAŁ - ukośnie usytuowany długi element konstrukcyjny, usztywniający więźbę dachową; łączy słup z tramem albo belką stropową.
Źródło:
1. Dachy z dachówek. Poradnik; Prodach, 1999;
2. D. Mączyński, J. Tajchman, M. Warchoł; Materiały do terminologii więźb dachowych - podstawowe pojęcia;
3. Wikipedia
4. Materiały zamieszczone w kwartalniku WARSTWY - DACHY i ŚCIANY
12.03.2008 |
