Wydarzenia i nowości Konstrukcje       Publikacje       Producenci Dachy skośne       Publikacje       Producenci Dachy płaskie       Publikacje       Producenci Pokrycia dachowe       Pokrycia ceramiczne             Publikacje             Producenci       Pokrycia cementowe             Publikacje             Producenci       Pokrycia blaszane             Publikacje             Producenci       Papy             Publikacje             Producenci       Gonty bitumiczne             Publikacje             Producenci       Łupek             Publikacje             Producenci       Płyty dachowe             Publikacje             Producenci       Inne             Publikacje             Producenci Dachy zielone       Publikacje       Producenci Dachy odwrócone       Publikacje       Producenci Okno w dachu       Publikacje       Producenci Folie dachowe       Publikacje       Producenci Ocieplenia dachów skośnych       Publikacje       Producenci Ocieplenia dachów płaskich       Publikacje       Producenci Akcesoria dachowe       Publikacje       Producenci Kominy       Publikacje       Producenci Rynny i odwodnienia       Publikacje       Producenci Ochrona odgromowa       Publikacje       Producenci Renowacja       Publikacje       Producenci Chemia budowlana       Publikacje       Producenci Maszyny i narzędzia       Publikacje       Producenci Obróbki blacharskie       Publikacje       Producenci Poddasza       Publikacje       Producenci Wentylacja dachów       Publikacje       Producenci Dom energooszczędny       Publikacje       Producenci Proekologiczne budowanie       Publikacje       Producenci Instrukcje Poradnik       Publikacje       Producenci Dylematy Inne TV Dachy Forum szkół Dla dekarzy       Z życia PSD       Szkolenia Budownictwo w statystykach BHP na budowie Rzeczoznawcy Organizacje branżowe Targi Wydawnictwa Konkursy i szkolenia Kontakt

  Strona główna
 

 

Pobierz odtwarzacz Adobe Flash Player

Usprawnienia termomodernizacyjne w obiektach historycznych

1. Wstęp

W dniu 4 stycznia 2003 r. ogłoszona została w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej EPBD 2002/91/EC z 2002 r., dotycząca jakości energetycznej budynków. Głównym celem dyrektywy jest stymulowanie poprawy jakości energetycznej budynków z uwzględnieniem miejscowych warunków klimatycznych, warunków użytkowania i oceny opłacalności tak, aby zwiększyć niewykorzystane możliwości w zakresie zaoszczędzenia energii w budynkach i zmniejszyć znaczne dysproporcje, jakie istnieją w tym względzie pomiędzy krajami Wspólnoty. Wprowadza ona pojęcie „the energy performance of building”, które tłumaczy się jako „jakość energetyczną budynków” [1]. Jest to parametr określający zużycie energii w budynku lub przewidywane zapotrzebowanie na energię niezbędną do jego funkcjonowania. Jakość energetyczną budynku charakteryzują wskaźniki, których wartości otrzymuje się dzieląc energię konieczną do zapewnienia wymaganego poziomu w rozpatrywanym czasie (zwykle jest to okres jednego roku) przez kubaturę lub powierzchnię pomieszczeń rozpatrywanego budynku. Na tej podstawie możliwe jest sformułowanie oceny jakości energetycznej budynku przez przyporządkowanie mu klasy energetycznej A, B, C, D, E, F, G.

Modernizacje budynków historycznych powinny być rozważane na wielu płaszczyznach, również na takich, które związane są z problemem energooszczędności. W celu ograniczenia emisji CO2, szczególną uwagę w Dyrektywie zwrócono na istniejące budynki o powierzchni użytkowej powyżej 1000 m2. Wprowadzono wymóg obniżenia energochłonności do minimalnych wymagań dla wszystkich budynków poddawanych generalnej renowacji, z uwzględnieniem możliwości technicznych, funkcjonalności oraz opłacalności ekonomicznej podejmowanej modernizacji. Poszczególne kraje członkowskie mogą odstąpić od ujęcia dyrektywą między innymi obiektów i pomników architektonicznych znajdujących się pod ochroną konserwatorską, jeżeli działania na rzecz obniżenia energochłonności w tych budynkach naruszą ich charakter lub wygląd.

2. Zakres działań - możliwości spełnienia normatywnych wymagań cieplnych dla przegród zewnętrznych w obiektach historycznych

2.1. Docieplenie przegród zewnętrznych pionowych
Docieplenie ścian należy wykonywać zgodnie z zasadami fizyki budowli od strony, po której panuje niższa temperatura. W klimacie umiarkowanym – od strony zewnętrznej. W przypadku elewacji historycznych, podlegających ochronie konserwatorskiej np. o bogatym wystroju artystycznym, takie działania nie zawsze są możliwe. W takich sytuacjach projektanci proponują wykonanie docieplenia przegród pionowych zewnętrznych od strony wewnętrznej [5]. Należy wówczas wziąć pod uwagę oprócz wymagań dotyczących izolacyjności cieplnej przegród, wpływ zmiany struktury na warunki przepływu ciepła i pary wodnej w jej wnętrzu, przede wszystkim w miejscach  tzw. mostków cieplnych. Termoizolacja umieszczona od wewnątrz może spowodować zmniejszenie masy termicznej całego obiektu, okresowe przemarzanie części nośnej z możliwością kondensacji pary wodnej wewnątrz przegrody, pogorszenie warunków higieniczno-sanitarnych panujących w pomieszczeniu. Osiągnięcie współczynnika przenikania ciepła ściany zgodnie z wymaganiami nie może być celem nadrzędnym. W przypadku obiektów zabytkowych należy przede wszystkim uniknąć procesów destrukcyjnych w przegrodzie, toteż zapobiegnięcie korozji biologicznej jest najważniejsze.

         Punktem wyjścia odnowy zabytkowych elewacji jest zachowanie jej pierwotnego wyglądu. O możliwościach docieplenia oraz dopuszczeniu do stosowania nowych materiałów i doborze technologii decydują wymagania konserwatorskie. Ponieważ ochrona zabytków zakłada jak najdłuższe zachowanie obiektu pojawia się problem konieczności stosowania technologii odwracalnych, umożliwiających łatwą naprawę oraz użycia materiałów możliwych do usunięcia bez uszkodzenia podłoża. Ze względu jednakże na wagę problemu związanego z energooszczędnością podejmowane są próby pogodzenia tych sprzeczności [3]. Przykładem może być projekt modernizacji kościoła p.w. Matki Boskiej Zwycięskiej (projekt: Tadeusz Ruttié, 1937 – 1939) Projektant zastosował termoizolację o grubości 2 i 3 cm, dzięki czemu zdecydowanie poprawiono komfort cieplny i użytkowy  wewnątrz, bez negatywnego wpływu na tektonikę pierwotnego założenia (Rys. 1.) 

 - Usprawnienia termomodernizacyjne w obiektach historycznych
Rys. 1. Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej w Krakowie i detal po przeprowadzonych pracach (projekt: Karczmarczyk S.).

Docieplenie przegród poziomych

Docieplenie sklepień na najwyższej kondygnacji i kopuły

             Ponieważ w obiektach zabytkowych nie można stosować w większości przypadków tradycyjnych technik związanych z ociepleniem przegród zewnętrznych, akceptację konserwatorską uzyskują propozycje projektantów związane z poprawą komfortu cieplnego, polegające na dociepleniu przegród poziomych tj. stropów i sklepień na najwyższej kondygnacji, sklepień nad kryptami i piwnicami, a także kopuł, często z zastosowaniem ponadnormatywnej grubości izolacji. Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest pozostawienie masywnych, starych ścian bez izolacji cieplnej, biorąc pod uwagę ich znaczną grubość, naturalną bezwładność cieplną oraz dotychczasowy charakter pracy [2], rekompensując jednocześnie straty ciepła spowodowane taką decyzją. W wielu obiektach następuje zmiana sposobu użytkowania np. w starych budynkach przemysłowych, która wprowadza inną charakterystykę energetyczną. W takiej sytuacji występuje często konieczność przeprowadzenia remontu pokrycia dachowego, podłogi na gruncie lub nad piwnicami. Pojawia się wówczas możliwość zaprojektowania nowych przegród poziomych o znacznie lepszych parametrach, dzięki zastosowaniu ponadnormatywnej grubości termoizolacji. Mogą one zbilansować straty ciepła wynikające z braku izolacji w ścianach zewnętrznych. Łączne zapotrzebowanie na energię cieplną do ogrzewania obiektu pozostanie  niezmienione. Takie działania w wielu przypadkach mogą być alternatywą dla konieczności docieplenia ścian zewnętrznych w obiektach podlegających ochronie konserwatorskiej.

             Z punku widzenia ochrony cieplnej obiektów zabytkowych takich jak kościoły i kaplice, celowe jest docieplenie sklepień na najwyższej kondygnacji np. nad nawami.  Rozkład temperatur i wilgotność w takich obiektach jest trudny do określenia ze względu na geometrię bryły, jej objętość i często niejednorodność przegród [4]. Przy założeniu, że grubość przegród pionowych jest wystarczająca pod względem izolacyjności, docieplenie sklepień zwłaszcza warstwą grubości ponadnormatywnej, przynosi zadawalające efekty. Izolacja ochrania przed kondensacją pary wodnej również polichromię stanowiącą wystrój sklepienia, a także ogranicza  odkształcenia termiczne spowodowane dużym przedziałem zmian temperatury, czyli chroni budowlę przed zarysowaniami i zmianami w układzie konstrukcji. Temperatura,  która w przypadku sklepień osiąga -200C w okresie zimowym, a w okresie letnim do +600C, może powodować przy braku termoizolacji wzrost rozporu sklepień. Zdecydowano się w ostatnich latach docieplić sklepienia w wielu budowlach zabytkowych, a nawet  w dwóch obiektach najwyższej klasy zespołu Katedry Wawelskiej w Krakowie (sklepienie w budynku Skarbca i  kaplicy pw. Świętego Krzyża) [3].

             Z uwagi na potrzebę zastosowania ponadnormatywnego docieplenia (w przypadku rezygnacji z docieplenia ścian) oraz ochrony przed zalaniem wodą opadową i zbieraniem się jej w nieckach, zaczęto wykorzystywać w pracach termomodernizacyjnych sztywną piankę poliuretanową. Powszechnie znane jej cechy to mały ciężar właściwy (od 25 do 40 kg/m3), bardzo dobre parametry wytrzymałościowe i najlepsza izolacyjność cieplna (wartość współczynnika λ wynosi od 0,020-0,025 W/mK). W praktyce oznacza to, że zastosowanie warstwy termoizolacyjnej o  grubości około dwukrotnie mniejszej niż wymagana dla wełny mineralnej lub styropianu, daje ten sam opór cieplny przegrody. Jest materiałem trudnozapalnym, samogasnącym i trudno rozprzestrzeniającym ogień. Najbardziej unikalną cechą pianek jest ich bezspoinowość i doskonała przyczepność do podłoża [3].

2.2.2  Docieplenie sklepień nad kryptami i piwnicami
             Bardzo ważnym zagadnieniem jest również termoizolacja sklepień nad nieogrzewanymi kryptami kościołów i piwnicami kamienic. W podanych przykładach sklepień pierwotnie również wypełniano pachy w celu ułożenia posadzki. Stosowano do zasypki różne materiały, takie jak gruz ceglany, kamienny, a nawet potłuczone kafle. Po usunięciu tych materiałów i przy odpowiednim zabezpieczeniu, wypełnia się sklepienie lekką mieszanką keramzytową o wytrzymałości 1,5 Mpa. Wypełnienia pach są dużych rozmiarów, nawet dochodzą do 2 m. Surowcem do produkcji keramzytu jest glina ilasta. Uplastyczniona masa po wypalaniu kilkakrotnie zwiększa swoją objętość i przyjmuje postać kulek o różnych średnicach, które na sicie rozdziela się na frakcje (np. 0-2 mm, 2-4 mm, 4-10 mm i 10-20 mm). Jest to materiał ognioodporny (klasa odporności A) i mrozoodporny, o niewielkiej nasiąkliwości (posiada zamkniętą strukturę porów). Cechuje go wysoki współczynnik λ, np. dla frakcji 10-20 mm wynosi 0,075 W/mK. Keramzyt jest odporny na ciepło, nie wydziela związków chemicznych i gazów oraz jest wygodny do zastosowania, dzięki specyficznemu kształtowi [3].

2.2.3  Docieplenie stropów
             Keramzytem można również docieplać stropy żelbetowe, na belkach stalowych Kleina i stropy drewniane (również podłogi drewniane). Poprawia znacznie ich paroprzepuszczalność. Po przeprowadzeniu renowacji stropów drewnianych, układa się na deskach ślepego pułapu izolację przeciw zraszaniu i prószeniu, a następnie wsypuje się keramzyt o frakcji 10-20 mm. Po ręcznym zagęszczęniu układa się ponownie posadzkę. Zasypany lekkim i porowatym keramzytem strop lepiej „oddycha” i ulega mniejszym odkształceniom, dzięki mniejszemu obciążeniu (15 cm zasypka jest lżejsza 80% od  tradycyjnej polepy tj. mieszaniny gliny, sieczki i wapna 80%). Renowacje stropów z użyciem keramzytu, przeprowadzono z pozytywnym efektem w Pałacu Wielopolskich w Krakowie. Dodatkowo należy wspomnieć, że materiałem tym można również izolować podłogi na gruncie [3]. Na wyrównanym podłożu układa się warstwę keramzytu (frakcji 10-20 mm) o grubości 20-30 cm.

2.2.4 Nadbudowa poddasza
          W trakcie docieplania stropodachów można, o ile uzyska się zgodę konserwatora na  takie zmiany, dobudować kondygnację (Rys. 2.). Pomieszczenia na ostatnim piętrze, pod płaskim dachem często się przegrzewają lub przemarzają. W trakcie nadbudowy, stropodach może zostać zastąpiony docieplonym dachem stromym, w którym nie wystąpią takie problemy. Może on funkcjonować jako energetyczna przestrzeń buforowa, w części połaciowej izolując budynek od strony północy i zimnych wiatrów, a w części kalenicowej służąc jako magazyn nadwyżek ciepła oraz umożliwiając wentylację.

 - Usprawnienia termomodernizacyjne w obiektach historycznych
Rys. 2. Nadbudowa historycznej kamienicy w Wiedniu i w Krakowie.

  • Bierne wykorzystanie promieniowania słonecznego w pracach termomodernizacyjnych

3.1. Termomodernizacja z wykorzystaniem standardu budynku pasywnego
       Budynek pasywny jest obiektem o bardzo niskim zapotrzebowaniu na energię do ogrzewania tj. na poziomie 15 KWh/(m2x rok), w którym komfort termiczny jest zapewniony przez pasywne źródła ciepła. Potrzeby cieplne realizowane są przez odzysk ciepła i dogrzewanie powietrza wentylującego budynek. (wg Dr. W. Feista). Na terenie Niemiec spotkać można wiele przykładów historycznych budynków zmodernizowanych zgodnie ze standardem pasywnym. W roku 2001 w Hanowerze przebudowano kamienicę z początku XX wieku o powierzchni 469 m2. W Lipsku w roku 2002 z powodzeniem zmodernizowano obiekt mieszkalny o powierzchni 470 m2. Na szczególną uwagę zasługuje XVIII-wieczna kamienica w Ginzburg. Projektantom udało się uzyskać standard budynku pasywnego, zachowując równocześnie walory historyczne. 

       W przypadku niektórych obiektów, ze względu na niemożliwość wykonania odpowiedniej izolacji czy niekorzystną orientację, nie da się doprowadzić do tego, by spełniały one wszystkie kryteria budynku pasywnego [3]. W takiej sytuacji modernizuje się obiekt   zgodnie ze standardem budynku niskoenergetycznego, bazując na elementach budownictwa pasywnego. Działania takie obejmują docieplenie wszystkich przegród pionowych od strony zewnętrznej a także modernizację systemów grzewczych, wentylacji i klimatyzacji. Przykładem mogą być obiekty modernistyczne okresu międzywojennego np. osiedla Brunck w Ludwigshafen (Rys. 3.) [6]. Po zniszczeniach w czasie II wojny światowej zostało ono odbudowane w przedwojennym układzie (lata 30. XX wieku) z zachowaniem pierwotnych założeń estetycznych. Przegrody zewnętrzne docieplono polistyrenem spienialnym - Neopor®, wzbogaconym płatkami grafitu, rozpraszającym promieniowanie podczerwone. Przy gęstości dwukrotnie mniejszej od styroporu, materiał ten osiąga taką samą przewodność cieplną. Płyty dwukrotnie lżejsze od styropianowych, ułatwiły montaż i zmniejszyły zużycie surowca. Posiadają przewodność cieplną λ = 0,032 W/(m×K), przy gęstości 15 kg/m3. Domy trzylitrowe i pięciolitrowe docieplono warstwą 20 cm izolacji, siedmiolitrowe - 10 cm warstwą Neoporu®. W budynkach zamontowano okna dwukomorowe o współczynniku U=1,4 lub 0,8 W/(m2.K). Od strony wewnętrznej zastosowano tynk akumulujący  ciepło  utajone z  domieszkami  granulek wosku   w  stężeniu   750 – 1500  g/m2. Wosk topiąc  się  absorbuje nadmiar  ciepła z  powietrza wewnętrznego, a tężejąc zaczyna spadać. Integralnym elementem systemu są nowoczesne instalacje, takie jak ogniwo paliwowe z membraną polimerową, które wykorzystują gaz ziemny. Ogniwo paliwowe zaopatruje budynek w ciepło i prąd i jest wspomagane z miejskiej sieci elektrycznej lub kotła grzewczego. Budynki zmodernizowane i nowe zużywają od 3 do 7 litrów oleju opałowego na metr kwadratowy w skali roku, co odpowiada 30-70 kWh/m2·rok [6].

 - Usprawnienia termomodernizacyjne w obiektach historycznych
Rys. 3. Budynek tzw. 3–litrowy osiedla Brunck w Ludwigshafen i szczegół docieplenia.

3.2.  Struktury przeszklone w obrębie parteru i na elewacjach

 Powierzchnie przeszklone stanowią we współczesnej architekturze podstawowe rozwiązania, biernie wykorzystujące promieniowanie słoneczne (Rys. 4.). Energia słoneczna jest przyjazna dla środowiska i czysta. Bierne wykorzystanie energii stanowi element pozytywnie wpływającym na bilans energetyczny. Służy obniżeniu zużycia energii cieplnej pochodzących z konwencjonalnych źródeł. Izolowana termicznie przeszklona przestrzeń działa jako strefa kumulująca energię słoneczną i jako strefa buforowa. Energia gromadzona wewnątrz oddawana jest do sąsiednich pomieszczeń. Latem proces ten powinien być ograniczany poprzez ochronę przed przegrzaniem, polegającą na zastosowaniu odpowiedniego systemu zacieniania  i sprawnej wentylacji [4]. Przy wyznaczaniu najkorzystniejszego dla przeszklonej powierzchni miejsca w bryle budynku, należy uwzględniać ukierunkowanie względem stron świata, przeznaczenie, formę głównego obiektu i jego otoczenie.  Orientacja względem stron świata  jest istotna dla bilansu energetycznego całego budynku. Struktura od strony południowej jest najlepiej nasłoneczniona przez cały dzień.

 - Usprawnienia termomodernizacyjne w obiektach historycznych
Rys. 4. Przeszklona obudowa  dziedzińca barokowego budynku w Berlinie i struktura wewnątrz krakowskiego podwórka.

Nowoczesne przeszklone powierzchnie w obiektach historycznych spełniają funkcje dodatkowych pomieszczeń handlowych i usługowych na przykład pasaży, atriów, reprezentacyjnych  wejść,  kawiarni ogrodowych [4]. Na parterach projektowane są w postaci struktur otaczających obiekt lub przylegających do nich. Do ich lokalizacji często wykorzystywane są podwórka we wnętrzu zabudowy. Konstrukcje oranżerii stanowią odpowiedź na oczekiwania stawiane projektantom w obecnych czasach, ponieważ tworzą architekturę energooszczędną i kształtują wnętrza ekologiczne. Stanowią wielofunkcyjny element kompozycyjny w obiektach energooszczędnych. Zapewniają równocześnie dostęp światła naturalnego i promieni słonecznych do wnętrz obiektu oraz ochronę przed negatywnymi czynnikami środowiska zewnętrznego.

Przy budynkach piętrowych lub z poddaszem użytkowym (na przykład modernistycznych) można ukształtować ogród sięgający górnej kondygnacji. Rozwiązanie takie pozwala na dodatkowe doświetlenie, a także na uprawę niewielkich drzew [6]. W ogrodach dwukondygnacyjnych występuje możliwość „skomunikowania” obu kondygnacji budynku.
 
3.3.  Przeszklenia całoszklane
       W pracach konserwatorskich stosuje się również rozwiązania przeszkleń całoszklanych,dzięki którym można stworzyć neutralne obudowy zabytków. Złożone z szyb zespolonych, mogą stanowić przegrody zewnętrzne również o właściwościach termoizolacyjnych. Formy obudowy zabytków są  różne w zależności od przyjętej przez architekta koncepcji i idei do której nawiązują. Ratują często zabytkowe mury przed degradacją i umożliwiają ich ekspozycję bez względu na porę roku. Nowe technologie z punktowym, mechanicznym mocowaniem szyb i przeszklenia z zastosowaniem żeber szklanych, pozbawione widocznej metalowej konstrukcji nie stanowią przeszkody w odbiorze piękna obiektu. Przykładem może być szklany dach wykonany w zamku w Juval, w Południowym Tyrolu. Dla części zabytku, pozostawionej w postaci trwałej ruiny, zaprojektowano i zrealizowano dach o stalowej sklejonych na folii PVB o grubości 1,56 mm, mocowane          jest punktowo do konstrukcji nośnej. Zasadniczą konstrukcję stanowią kratownice stalowe z dolnymi cięgnami prętowymi. Przeszklenie dachu złożone jest z dwóch szyb hartowanych ESG  o grubości 8 mm.

  • Podsumowanie - wpływ prac termomodernizacyjnych na estetykę elewacji

     Wydaje się, że projekty prac dociepleniowych w obiektach historycznych będą mogły w wielu przypadkach uzyskać akceptację konserwatora, o ile nie naruszą tektoniki elewacji. Na przykład budynki modernistyczne wybudowane w latach 20. i 30. XX wieku, pozbawione detalu historycznego, wzbogacą swoją bryłę o nowe elementy, współgrające z pierwotnym założeniem lub z nim dyskretnie kontrastujące, jednocześnie poprawiające bilans energetyczny budynków. Będą to detale wykorzystujące elementy projektowania energooszczędnego np. osłony przed przegrzaniem (żaluzje, rolety, markizy), przed wpływem wiatru i przegrzaniem (oplatająca elewację zieleń, iglaste drzewa od strony nasłonecznionych elewacji itd.). Współczesne technologie wykonywania balkonów na odrębnej konstrukcji nośnej pozwalają uniknąć mostków cieplnych i nie ingerują w strukturę budynku. Przeszklone, jako źródło zysków ciepła mogą pełnić funkcję ogrodów zimowych. Ponieważ instalacje zostają również zmodernizowane, bryła budynku zyska nowoczesny detal techniczny o wyrafinowanym, plastycznym wyrazie. Duży udział w bilansie energetycznym budynku stanowią również straty ciepła przez okna. Osiągnięcia w produkcji szyb zespolonych oraz konstrukcji ram, pozwalają dobrać okna również drewniane o odpowiedniej izolacyjności cieplnej i estetyce zgodnej z wytycznymi konserwatorskimi (odwzorowujące np. oryginalny podział). Ponieważ szczelność okien nowych może być zbyt duża dla starych obiektów, należy dobierać okna o odpowiednio wysokim współczynniku infiltracji (muszą być stosowane specjalne uszczelki płaskie lub perforowane), albo zapewnić dopływ powietrza przez specjalne urządzenia nawiewne takie jak np. nawiewniki okienne. Możliwość zastosowania cienkowarstwowych tynków i farb elewacyjnych produkowanych w nowoczesnych technologiach, pozytywnie wpływa na estetykę elewacji, jej fakturę i kolorystykę. Ułatwia również projektantom prawidłowy dobór tych warstw pod względem właściwości dyfuzyjnych i odporności na wpływy środowiska.
               
Literatura
[1] Parlament Europejski, „Directive 2002/91/EC of the European  Parliament and of the  Council of the 16 December 2002 on the Energy  Performance  of Buildings”, Official  Journal  of  the European Communities, EN, 4. 01. 2003.                                                               
[2] Heim D., Rewitalizacja zabytkowych obiektów  przemysłowych, Izolacje, nr 5 (2005).
[3] Jaworska–Michałowska M., Wpływ termomodernizacji na architekturę obiektów zabytkowych, praca doktorska, Politechnika Krakowska, Kraków, 2006.
[4] Jaworska–Michałowska M., Addycja aktywnych energetycznie elementów w budynkach historycznych – aspekt architektoniczny, Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Budownictwo i Inżynieria Środowiska z. 47,  II Konferencja SOLINA 2008, Energia Odnawialna, Innowacyjne Rozwiązania Materiały i Technologie dla Budownictwa, Solina, 2008.
[5] Sedláková A., Possibilities of interior environment thermal requirements and qualities raising in historicalBuildings, VI Polish Research-Technical Conference “On the problems of designing, construction and use of low energy housing” – “Energodom” 2002, Cracow University of technology, Kraków - Zakopane, 2002.
[6] Frantz J., Hanke S., Krampen M., Schempp D., Ogród zimowy,  Arkady, Warszawa, 2000.
[7] Opracowanie  redakcyjne na  podstawie  materiałów BASF:  Rewitalizacja  osiedla  Brunck  w Ludwigshafen. Architektura-murator, nr 1/2005.

MARIA JAWORSKA-MICHAŁOWSKA
Politechnika Krakowska

 
 
do góry



Nasze portale



Partnerzy

  Kontakt