Dachy zielone w aspekcie ekologiczno-technicznym
Dach to przegroda budowlana przykrywająca budynek od góry, chroniąca pomieszczenia położone pod nim od wpływów atmosferycznych. W zależności do przeznaczenia przykrytych nim pomieszczeń, funkcja dachu może się tylko ograniczać do zapewnienia skutecznej ochrony przed wpływem opadów atmosferycznych. Dotyczy to np. dachów nad nie ogrzewanym garażem.
Dach może spełniać również funkcje dodatkowe, wynikające z potrzeby zapewnienia odpowiedniego mikroklimatu, w pomieszczeniu pod nim położonym. Zgodnie, z warunkami technicznymi zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury [4], przegroda ta ma być tak ukształtowana aby spełniła wymagania w zakresie ochrony cieplno-wilgotnościowej (dopuszcza się, w okresie użytkowania, straty ciepła na racjonalnie niskim poziomie, wymagane jest aby na powierzchni przegrody nie występowała kondensacja powierzchniowa oraz by nie dochodziło do trwałej, narastającej kondensacji wilgoci wewnątrz przegrody). Przegroda, w zależności od przeznaczenia, powinna spełniać jeszcze inne wymagania, np. dotyczące ochrony akustycznej, przeciwpożarowej i trwałości. Takie wymagania może spełnić dobrze zaprojektowany i wykonany stropodach. Z definicji stropodachu wynika, że jest to przegroda zamykająca budynek od góry i pełniąca jednocześnie rolę stropu i dachu, zarówno pod względem konstrukcyjnym i funkcjonalnym. Oznacza to, że przegroda ta przenosząc obciążenia stałe (od ciężaru własnego) i zmienne od śniegu i wiatru, równocześnie ma wpływ na kształtowanie mikroklimatu położonych pod nią pomieszczeń. Stropodach, chroniąc wnętrze przed wpływem opadów atmosferycznych, zabezpiecza je również przed skutkami wynikającymi z różnicy temperatury powietrza zewnętrznego i wewnętrznego.
W terminie "dach zielony" zawarta jest ważna informacja o tym, że przegroda ta (może to być zarówno dach jak i stropodach), poza wszystkimi wymaganiami wynikającymi z definicji, spełnia zadanie dodatkowe. Konstrukcja dachu zielonego umożliwia uprawę roślinności (od niskiej po wysoką nawet w formie odpowiednio dobranych gatunków drzew), na powierzchni dachu budynku. W ten sposób, zajętą pod zabudowę obiektu część powierzchni działki budowlanej, człowiek zwraca naturze w formie tzw. powierzchni terenu biologicznie czynnej. Wysokość obiektu, a zatem poziom, na którym zwracana jest naturze powierzchnia biologicznie czynna, nie stanowi przeszkody w budowie dachów zielonych. Dachy zielone są realizowane z dobrym skutkiem na obiektach niskich (np. dachach garaży przy budynkach jednorodzinnych) oraz, po spełnieniu pewnych warunków, na budynkach wysokich.
Budowa dachu zielonego, niezależnie od tego czy będzie wykonywany w postaci dachu czy stropodachu, w wyniku zastosowania odpowiednich rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych, powinna zapewnić dobre warunki do wegetacji roślin a w miarę potrzeb warunki do rekreacji.
Dachy zielone, choć nazwę zawdzięczają typowej barwie warstwy roślinnej pokrywającej połać, w rzeczywistości niekoniecznie i nie zawsze są barwy zielonej. Roślinność na dachu stanowi żywe pokrycie jego powierzchni. Pokrycie to, w zależności od przyjętego systemu nasadzeń, w rozwiązaniu ekstensywnym, mogą stanowić sucholubne mchy i porosty, bujne trawy lub ukwiecone łąki. Przy zazielenieniu intensywnym na dachy są wprowadzane różnobarwne krzewy lub specjalnie dobrane i zasadzone drzewa. Z naturalnych powodów, zieleń na dachu podlega zmianom wynikającym z cykli wegetacyjnych i pór roku. Roślinność pokrywająca powierzchnie dachów nie zawsze musi być zielona co widać na rysunku 1.
Najczęściej dachy zielone mają formę dachu płaskiego o kącie nachylenia od 5 do 20%. Większy kąt nachylenia połaci (powyżej 20%) lub powierzchnie krzywoliniowe stanowią pewne utrudnienie w przygotowaniu podłoża i w zazielenieniu połaci. Po zastosowaniu odpowiednich rozwiązań, również na tak ukształtowanych powierzchniach, mogą być wykonywane nasadzenia.
Degradacja środowiska naturalnego
Potrzeba budowania przysłowiowego dachu nad głową istniała od zawsze. Od wielu lat obserwuje się dynamiczny wzrost potrzeb i wymagań dotyczących standardów życia, a w tym wymagań związanych z miejscem przebywania człowieka. Nic dziwnego, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że w ciągu doby, w obiektach przeznaczonych do zamieszkania i pracy człowiek spędza często ok. 90% czasu.
W celu zaspokajania coraz to innych potrzeb człowiek mimo woli zmienia środowisko, w którym żyje. Przeraża niepohamowana ingerencja w środowisko naturalne, w tym beztroskie korzystanie z nieodnawialnych zasobów naturalnych. Pomimo wielu sygnałów ze strony środowiska przyrodniczego, człowiek zachowuje się tak, jakby miał moc, by zmienić odwieczne reguły rządzące Naturą na nowe, potrzebne do realizacji doraźnych potrzeb. Tym sposobem naruszając równowagę w środowisku, potrzebną do życia ludzi, zwierząt i roślin, człowiek "wypada z naturalnego obiegu".
Grupa intelektualistów zrzeszonych w Klubie Rzymskim przestrzegała o tym pod koniec lat sześćdziesiątych. Niestety, zaproponowana przez nich w 1968 roku koncepcja "zerowego wzrostu" została odrzucona.
Pomimo ewidentnych, niepokojących sygnałów ze środowiska naturalnego w postaci zmian klimatycznych, wzrosło zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego. Przez wiele, wiele lat opieszale reagowano na postanowienia w zakresie ochrony środowiska naturalnego przyjmowane na spotkaniach międzynarodowych gremiów (np. w Kioto).
Do globalnego dialogu na temat galopującej degradacji środowiska doszło właściwie dopiero na EXPO 2000 (Hanower). Główne przesłanie płynące z tego spotkania jest następujące: kształtowanie przyszłości ludzkości winno następować zgodnie z zasadą rozwoju zrównoważonego.
Wdrażanie tych postanowień wymaga dojrzałości rządzących, w tym również w sferach ekonomicznych. Pomimo podjętych działań zmierzających do respektowania tej zasady, w różnych miejscach na świecie obserwowane są niepokojące zmiany, które mają wpływ na ekosystem na całej kuli ziemskiej. Trudny jest do przewidzenia wynik końcowy tej wielokierunkowej, różnorodnej i jednoczesnej ingerencji człowieka w środowisko. Dalsza eskalacja potrzeb człowieka i związana z tym niepohamowana ingerencja w środowisko naturalne zagraża wszystkim. Smog w miastach, eutrofizacja wód z powodu nadmiaru składników odżywczych (tj. amoniaku i tlenków azotu), kwaśne deszcze i dziura ozonowa to fakty. Coraz bardziej obecna staje się świadomość potrzeby konsekwentnej likwidacji źródeł zagrożeń, powstałych z winy człowieka. Jednak od lat, pomimo kar nie maleje emisja CO2 do atmosfery.
Tradycyjnymi nośnikami energii na świecie są nadal: węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny. To one pokrywają zapotrzebowanie na energię w około 90%. W ostatnich latach konsumpcja energii zaczęła rosnąć wykładniczo. Poza tym w Polsce nadal jeszcze do produkcji energii korzysta się w około 90% z surowców nieodnawialnych. Dodatkowo, ciągle jeszcze w Polsce funkcjonują urządzenia, w których dla pozyskania energii jest spalany węgiel. Ich sprawność jest na poziomie 50%, gdy np. w Szwajcarii wynosi 80% [1]. Uzyskana w ten sposób energia, ponieważ bardzo zanieczyszcza środowisko między innymi CO2, jest klasyfikowana jako tzw. "brudna energia".
Szacuje się, że w Europie i Ameryce Północnej zużywa się rocznie na ogrzewanie i klimatyzację około 40% energii. W odniesieniu do większości obiektów realizowanych obecnie w Polsce, nadal w trakcie budowy zużywa się 8% energii, natomiast w trakcie eksploatacji aż 92% [1]. Dawniej świadectwem postępu technicznego był wzrost zużycia energii, dziś nie jest to powód do chluby.
Duża część wyprodukowanej energii jest wykorzystywana przez budownictwo. Do budowy i utrzymania obiektów na poziomie zgodnym z przeznaczeniem według szacunków zużywa się ponad 50% tej energii [1].
W tej sytuacji jedynym remedium na zmniejszenie zapotrzebowania na energię jest produkcja energii ze źródeł odnawialnych i błyskawiczny rozwój budownictwa zharmonizowanego.
Obecnie wyznacznikiem zharmonizowanego rozwoju jest minimalizacja zużycia energii w tym czystość ekologiczna (tzn. czysta, niskoenergetyczna technologia z elementami w obiegu zamkniętym).
Obiekty budowlane znajdują się nieustannie w polu oddziaływań zewnętrznych takich jak: czynniki atmosferyczne, biologiczne, ziemskie, kosmiczne oraz wewnętrznych wynikających z programu użytkowego. Jeśli zostanie zachwiana równowaga naturalna pomiędzy tymi polami oddziaływań w budynku mieszkalnym dochodzi do pogorszenia warunków w obiekcie. Skutki tych zmian odbijają się na zdrowiu człowieka - nadmiar czynników szkodliwych ogranicza zdolność do samoregulacji.
Na mikroklimat pomieszczeń mieszkalnych mają wpływ rozwiązania materiałowo-budowlane. Rosnące wymagania w zakresie utrzymania na stałym poziomie takich podstawowych parametrów charakteryzujących powietrze wewnętrzne, tj.: temperatura, wilgotność względna, prędkość przepływu powietrza, jonizacja i jego skład generują wysokie koszty utrzymania obiektu. Dotyczy to obiektów realizowanych przy zastosowaniu wcześniejszych i w większości współczesnych technologii. Działania w kierunku rozwoju budownictwa przyjaznego środowisku naturalnemu obejmują cały cykl życia budynku. Bardzo obrazowe jest sformułowanie, stosowane dla określenia tego cyklu: "od kołyski, aż po śmierć". Zgodnie z głównym przesłaniem z EXPO 2000 zasada rozwoju zrównoważonego, w odniesieniu do budownictwa, oznacza zapewnienie komfortu i bezpieczeństwa użytkowania budynku przy minimalnych kosztach, w tym również po stronie środowiska naturalnego.
W tych warunkach słuszne jest stwierdzenie, że na obecnym etapie rozwoju technicznego w skali globalnej, największym źródłem energii jest jej oszczędne zużycie.
Geneza dachów zielonych oraz ich zalety
Ogrody na dachach i zazieleniania dachów stosowano już w starożytności, w Babilonie ok. IV w. p.n.e. W Skandynawii pewne elementy tych dachów wykonywane były ze względów praktycznych. Rozwiązania te wykorzystywano z powodu braku dostępu do innych materiałów niezbędnych dla ochrony domostw przed surowym klimatem.
W Prusach, w XIX w. dachy zielone były wykonywane ze względów przeciwpożarowych. Obecnie jest kilka powodów, dla których nastąpił wzrost zainteresowania dachami zielonymi.
Jednym z ważnych jest nadmierna zabudowa terenów, zwłaszcza na terenach miejskich. Często powierzchnie miejskich skwerów i parków są oddawane pod zabudowę wielkopowierzchniowych centrów handlowych.
Są państwa, w których uregulowania prawne decydują o minimalnej proporcji powierzchni gruntu pokrytego zielenią w stosunku do całkowitej powierzchni działki. Niekiedy na terenach o zabudowie intensywnej nieraz te wymagania są trudne do spełnienia. Wówczas, kompromisowym rozwiązaniem jest obsadzenie dachu zielenią. Wykonanie tego zadania znacznie ułatwiają dostępne dziś nowe materiały i technologie. To one sprawiają, że realizacja ogrodu na dachu budynku nowego lub modernizowanego przestała być czymś niezwykłym. W Europie przodują w tym Niemcy. Obowiązujące tam przepisy zachęcają do wykonywania dachów zielonych. W wielu gminach właściciele zielonych dachów uzyskują obniżkę opłat z tytułu odprowadzenia wody opadowej. W przypadku nowo wznoszonych budowli o dachach pokrytych zielenią, w nagrodę za działanie na rzecz ochrony przyrody, obniżany jest podatek.
Wielka jest potrzeba odtworzenia obszarów zielonych, szczególnie w miastach, a to ze względu na zdrowie jego mieszkańców. Codzienny kontakt, choćby tylko wzrokowy, z ładnie utrzymaną zieloną powierzchnią, wpływa korzystnie na nasze samopoczucie.
Zalety dachów zielonych
Zazielenienie powierzchni dachów jest korzystne z wielu względów: urbanistycznych, ekologicznych, technicznych (trwałości wbudowanych materiałów i budowli) i ekonomicznych.
Oto ważniejsze z zalet dachów zielonych:
Zieleń na dachu, to sposób na odtworzenie zabranej naturze, pod zabudowę i infrastrukturę komunikacyjną, powierzchni terenu biologicznie czynnej. Powierzchnia terenu biologicznie czynna, jak wynika z definicji zawartej w WT [3], to grunt rodzimy oraz z wodą powierzchniową na terenie działki budowlanej, a także 50% sumy powierzchni tarasów i stropodachów o powierzchni nie mniejszej niż 10 m2, urządzonych jako stałe trawniki lub kwietniki, na podłożu zapewniającym im naturalną wegetację.
Ukształtowane z udziałem człowieka zielone przestrzenie (mogą to być nawet wykonywane parki z oczkami wodnymi i drzewami), to miejsce przyjazne do życia dla ludzi, zwierząt i roślin. W tym jest również szansa na ratowanie ginących gatunków traw.
- Pokryty zielenią dach ma korzystny wpływ na lokalny mikroklimat. Jest to szczególnie cenne w czasie upałów, gdyż rośliny i podłoże parując podwyższają wilgotność względną powietrza w otoczeniu. Dzięki produkcji tlenu poprawia się jakość powietrza.
- Korzystny dla otoczenia jest efekt uboczny opisanego wcześniej procesu w postaci obniżenia się temperatury nad powierzchnią zieloną. Docierająca na dach energia słoneczna jest absorbowana przez wodę (zmagazynowaną w roślinach i podłożu powodując jej parowanie). W upalny dzień temperatura powierzchni dachu wykończonego tradycyjnie (czyli np. pokrytego papą) może osiągać ok. 80°C, gdy w tym samym czasie, na dachu pokrytym zielenią wyniesie ok. 30°C.
- Zielone dachy poprawiają bilans wodny, dodatkowo wychwytują zanieczyszczenia spadające na dach wraz z wodą opadową. Dachy pokryte roślinnością zatrzymują ponad 2/3 wody opadowej. Na obszarach o wysokim stopniu zurbanizowania (tam np. powierzchnie dachów są kryte tradycyjnie np. papą, oraz gdy sztucznie i nieświadomie uszczelniona została powierzchnia gruntu w otoczeniu budynku np. wyłożona polbrukiem) woda opadowa jest odprowadzana z tych powierzchni, bezpośrednio do kanalizacji. W opisanych warunkach woda opadowa, zbyt szybko jak na potrzeby ekosystemu, kończy udział w kształtowaniu miejscowego mikroklimatu. Zanikają wówczas w tym rejonie, dobroczynne dla środowiska, naturalne fazy cyklu: nawilżania i parowania. Woda z opadów zbyt szybko, a więc sztucznie, zostaje wyłączona z naturalnego obiegu wody w przyrodzie, powodując z jednej strony nadmierne obciążenie kanalizacji, z drugiej psuje bilans wody na danym obszarze.
- Dachy zielone posiadają zdolność magazynowania wody z opadów atmosferycznych. W zależności od budowy albo jak gąbka pochłaniają wodę i zatrzymują w różnym stopniu w poszczególnych warstwach, albo magazynują ją w matach specjalnie do tego celu przeznaczonych. Dzięki zdolności do magazynowania wody deszczowej, system dachu zielonego spowalniając odpływ wody do kanalizacji nie obciąża jej nadmierną ilością wody opadowej.
- Zielona pokrywa dachu wychwytuje z zanieczyszczonego powietrza dwutlenek węgla i kurz (1 m2 zieleni może zatrzymać ok. 200 g kurzu). Rośliny w wyniku procesów biochemicznych oddają do otoczenia tlen i jonizują ujemnie powietrze w jego otoczeniu.
- Zielone futro na dachu, jak mówią niektórzy o tym rozwiązaniu, korzystnie oddziałuje na mikroklimat wnętrz nim przykrytych. Zachodzące w czasie wegetacji, procesy biochemiczne, wyzwalają pewne ilości energii cieplnej co wpływa korzystnie na wynik końcowy bilansu ciepła w przegrodzie. Warstwa wegetacyjna, jak kołdra, chroni te wnętrza przed wahaniami temperatury latem i zimą, ograniczając liczbę cykli przechodzenia przez zero. Warstwa roślinna wraz z podłożem osłaniając materiały poniżej leżące: od promieniowania UV, gradobicia i innych uszkodzeń mechanicznych, korzystnie wpływa na trwałości materiałów w przegrodzie. W tych strukturach trwałość warstwy wodoszczelnej szacuje się na okres 25-50 lat.
- Luźna, włóknisto-porowata struktura, szczególnie rozbudowana od strony środowiska zewnętrznego, z dobrym skutkiem tłumi dźwięki. W kontakcie fali akustycznej z powierzchnią zieloną dachu następuje zamiana energii akustycznej w cieplną. To zmniejsza poziom hałasu, a zatem sprzyja poprawie klimatu akustycznego w otoczeniu. Korzyści z tego są również odczuwalne w pomieszczeniu położonym pod dachem zielonym. Wielowarstwowa struktura znacząco, w porównaniu z tradycyjnymi rozwiązaniami dachów, redukuje natężenia dźwięków docierających do wnętrza.
Elementy struktury dachu porośniętego zielenią
Dach zielony to struktura wielowarstwowa. W zależności od warunków podłoża, na którym ma być wykonany i planowanego sposobu zazielenienia, struktura ta może być mniej lub bardziej złożona. Najprostsze rozwiązanie można zastosować na dachu nie ogrzewanego garażu, a najbardziej rozbudowane przy realizacji ogrodów-parków na dachach budynków mieszkalnych, obiektów użyteczności publicznej itp. Zazielenienia są realizowane również na dachach obiektów przemysłowych.
Złożoną strukturę dachu, w zależności od potrzeb, można komponować z warstw o nazwach i przeznaczeniu jak w opisie.
Szata roślinna - roślinność świadomie wybrana i nasadzona na podłożu wegetacyjnym.
Warstwa wegetacyjna - umożliwia zakorzenienie się roślin i ich prawidłową wegetację. Ma zatrzymywać wodę i składniki odżywcze, napowietrzać podłoże oraz być odporną na erozję powodowaną czynnikami atmosferycznymi. Z wyżej wymienionych względów nie może być to warstwa ziemi urodzajnej. Dla prawidłowego rozwoju roślin na dachach są stosowane specjalne maty lub odpowiednie mieszanki tzw. substraty.
Warstwa filtrująca - zgodnie z nazwą służy do oczyszczenia wody przenikającej do niżej położonych warstw. Chroniąc system przed zamuleniem, zapobiega równocześnie zbyt gwałtownemu odpływowi wody opadowej z warstwy wegetacyjnej. Jako samodzielna warstwa może być wykonywana z polipropylenowej włókniny filtracyjnej.
Warstwa drenująca - to w niej odbywa się dystrybucja nadmiaru wody opadowej, która może być skierowana do systemu retencyjnego (jeśli taki występuje) lub zostać wyprowadzona spustami dachowymi poza obiekt. Warstwa ta napowietrza również warstwę wegetacyjną. Może być wykonana ze żwiru (niestety, on ma dużą gęstość nasypową) lub lekkiego keramzytu. Stosowane są także specjalne lekkie płyty (1-2 kg•m2) z polipropylenu, które dzięki głębokim tłoczeniom posiadają zdolność do gromadzenia wody, w ilości od kilku do kilkunastu litrów, z każdego metra kwadratowego dachu.
Warstwa przeciwkorzeniowa (nazywana nieraz separująco-ochronną) - chroni izolację wodochronną i inne wyżej położone elementy dachu przed destrukcyjnym działaniem korzeni. W tym celu są wykonywane z polipropylenu lub polichlorku winylu specjalne membrany o grubości np. 0,5 mm (przy roślinności ekstensywnej) i 0,8 mm dla ochrony przed korzeniami roślinności ekstensywnej. Jeśli warstwa przeciwkorzeniowa ma być wykonana z papy, to należy stosować papę wzmocnioną wkładkami z folii metalowej.
Warstwa hydroizolacyjna - zwana niekiedy wodoszczelną, winna spełniać taką funkcję niezawodnie przez cały czas eksploatacji obiektu. W tych warunkach najlepiej się sprawdzają membrany EPDM (z kauczuku syntetycznego), hydroizolacyjne folie z PCV o minimalnej grubości 0,8 mm. Jeśli hydroizolacja ma być wykonana z papy, należy dobrać odpowiednią do tych warunków. Czasem może być konieczne stosowanie specjalnej papy z wkładką z miedzi.
Warstwy izolacji termicznej - chronią wnętrze obiektu przykrytego stropodachem przed niekontrolowanymi stratami ciepła. Do wbudowania w strukturę dachu zielonego mogą być zastosowane tylko materiały odporne na obciążenia od wyżej położonych warstw oraz nienasiąkliwe (dopuszczalna nasiąkliwość ok. 0,3-0,5%) takie jak np. płyty z polistyrenu ekstrudowanego, płyty ze szkła piankowego zamkniętokomórkowego. Ma to szczególne znaczenie w strukturach dachów odwróconych, ponieważ woda opadowa penetrująca pewne obszary tej warstwy obniża jej izolacyjność termiczną.
Warstwa paroizolacyjna - występuje w strukturach stropodachów pełnych. Przeciwdziała przenikaniu wilgoci z pomieszczenia w głąb struktury stropodachu, chroniąc przed kondensacją w jej wnętrzu. Przeważnie jest wykonywana z folii. Nad pomieszczeniami mokrymi są stosowane inne rozwiązania, np. paroizolację wykonuje się z papy wzmocnionej wkładkami metalowymi z aluminium lub miedzi grubości 0,2 mm. Przy realizacjach z zastosowaniem izolacji termicznej ze szkła piankowego, warstwa bitumicznej powłoki gruntującej, na której układa się płyty, tworzy jednocześnie paroizolację.
Konstrukcja nośna - może być żelbetowa, z drewna lub metalowa zawsze jednak musi być wytrzymała i trwała. Kryterium nośności ma zasadnicze znaczenie, zarówno w przypadku dachów nowych, jak i poddawanych zazielenieniu dachów w obiektach istniejących. Szata roślinna wraz z wielowarstwowym podłożem to dodatkowe obciążenie dla ustroju nośnego dachu. W zależności od przyjętych rozwiązań systemu zazielenienia obciążenie od tzw. obciążeń stałych może się wahać w zakresie od ok. 1,3 do 12 kN•m2.
Przy bardzo prostych rozwiązaniach, np. na dachu ekstensywnym garażu indywidualnego, przy zastosowaniu maty nawet po jej intensywnym nawodnieniu podłoża, tzw. obciążenie stałe będzie oscylować w granicach 0,5-0,7 kN•m2. Przy wymiarowaniu konstrukcji nie można pominąć obciążeń od śniegu i obsługi, która musi mieć zapewniony dostęp na dach bez względu na porę roku.
Na rysunkach 2 i 3 przedstawiono przykłady struktur dachów zielonych opartych na bazie stropodachów o tradycyjnej i odwróconej kolejności warstw.
Informacje na temat projektowania i wykonawstwa dachów zielonych znajdują się również w pracy [6].
Rodzaje zazielenienia dachów
Rozróżnia się najczęściej trzy rodzaje zazielenienia: ekstensywne, intensywne niskie i intensywnie wysokie.
Zazielenienie ekstensywne realizuje się za pomocą cienkowarstwowej warstwy wegetacyjnej, którą w okresie wzrostu pokrywają rośliny z grupy łatwych w pielęgnacji: kompozycje mchów i rozchodników hodowanych na specjalnych matach kilkucentymetrowej grubości. Wykonany prawidłowo dach pokryty zielenią ekstensywną, przy znikomej liczbie zabiegów pielęgnacyjnych, nie wymaga nawadniania i praktycznie jest bezobsługowy. Wymaga zraszania, tylko w czasie długotrwałych upałów. Na dużych powierzchniach dachów, koszty budowy dachów zielonych są przeważnie niewiele wyższe lub porównywalne z kosztami wykonania dachów z pokryciem bezobsługowym (tzn. nie wymagającym konserwacji przez okres 25 a nawet 50 lat). Dachy z zazielenieniem ekstensywnym, chociaż są najprostszym z rozwiązań i nie pełnią roli ogrodów dachowych, wywierają jednak korzystny wpływ na otoczenie. W sposób zasadniczy zmieniają stronę estetyczno-wizualną obiektu i otoczenia.
Do grupy rozwiązań zazielenienia intensywnego niskiego można zaliczyć pokrywy roślinne będące kompozycjami złożonymi z traw (niskich i wysokich), rozchodników i ziół. Najczęściej ten sposób zazielenienia jest realizowany na specjalne przygotowanych podłożach o grubości kilkunastu centymetrów. W okresie kwitnienia są piękne, wyglądają jak ukwiecone łąki spotykane w naturalnym terenie. Pomimo większej różnorodności nadal są to powierzchnie mało wymagające w konserwacji.
Zazielenienie intensywnie wysokie, to złożone kompozycje w rodzaju "ogród na dachu" lub "dach bio-dekoracja".
Dachy zielone - rozwiązanie z przyszłością
Na terenach wysoko zurbanizowanych zmniejsza się ilość terenów zielonych czyli parków, skwerów. Z danych statystycznych zawartych w publikacji [3] wynika, że tereny zabudowane i zurbanizowane zajmują ponad 4,7% powierzchni kraju i obserwuje się tendencję wzrostową. W centrach miast zamiast, jak to było dawniej, wąskich chodników i dużych trawników, ogromne powierzchnie terenów na obszarach zabudowanych pokrywane są materiałami pozwalającymi na uzyskanie równej, trwałej i estetycznej nawierzchni do ruchu pieszego. Zieleń występuje tam w ilościach śladowych, najczęściej w postaci pojedynczych, jednorocznych roślin w donicach. Rozwój arterii dla transportu samochodowego niweluje obszary zielone.
Lawinowo znikają z obszaru miast tereny ogrodów działkowych. Według pierwotnych planów były one lokalizowane na obrzeżach aglomeracji miejskich. W wyniku intensywnego rozwoju ośrodków miejskich, obszary te stają się obecnie niezwykle atrakcyjne pod względem inwestycyjnym i dlatego są przeznaczane pod zabudowę.
W statystykach są podawane informacje o terenach zajętych pod zabudowę, ale czy ktoś zliczył ile powierzchni biologicznie czynnej znika corocznie w miastach z powodu utwardzania polbrukiem terenów wokół sklepów, marketów i na działkach budowlanych.
Według przepisów [4] "w przypadku projektowania zagospodarowania działek budowlanych pod zabudowę wielorodzinną, budynki opieki zdrowotnej (z wyjątkiem przychodni), oświaty i wychowania, co najmniej 25% powierzchni działki należy urządzić jako powierzchnię terenu biologicznie czynnego, jeśli inny procent nie wynika z ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego".
Przytoczony przepis nakłada obowiązek rezerwacji powierzchni na tereny zieleni w środowisku zamieszkania człowieka. Niepokój budzi fragment "jeśli inny procent nie wynika...", bowiem w praktyce oznacza to najczęściej prawo urzędu do udzielenia zgody na zabudowę każdego skrawka terenu w mieście.
W zabudowie śródmiejskiej może to prowadzić do prawie całkowitego wyeliminowania z otoczenia powierzchni terenu biologicznie czynnej.
W tej sytuacji jedynym ratunkiem dla mieszkańców miast mogą być ogrody na dachach. Przewidział to wspaniały architekt XX w. Le Corbusier. Zawsze podkreślał wyjątkową rolę dachu, nazywając dach piątą elewacją. Le Corbusier trafnie przewidział również miejsce ogrodu na dachu w nowoczesnej architekturze stwierdzając, że "dach-ogród będzie ulubionym miejscem pobytu w domu, poza tym oznacza dla miasta odzyskanie całej utraconej pod zabudowę powierzchni".
Dobrze dobrana i utrzymana zieleń może być ważnym elementem w procesie naturalnej regulacji ekosystemu na obszarze zurbanizowanym. Szczególnie wyraźnie w architekturze przełomu wieków, obserwuje się tendencje do zaspokojenia chęci i potrzeb wznoszenia obiektów zharmonizowanych z naturą. Odpowiednio zaprojektowana i utrzymana zieleń na dachach, to nie tylko miły detal ubogacający obiekt architektoniczny. Odpowiednio urządzony dach zielony może pełnić inne funkcje użytkowe, na przykład służyć jako miejsce odpoczynku i rekreacji.
Obecnie dostępne materiały i technologie pozwalają na realizację trwałych i niezawodnych rozwiązań dachów zielonych na nowych i istniejących obiektach o różnym przeznaczeniu.
Realizowane, również w Polsce, śmiałe projekty są tego potwierdzeniem. Ciekawym przykładem parku-ogrodu na dachu jest niedawna realizacja dachu zielonego na budynku biblioteki Politechniki Warszawskiej. Złożone kompozycje wymagają dużych powierzchni i większych nakładów, aby wzrost roślin (tutaj dodatkowo z krzewami i małymi drzewkami) odbywał się harmonijnie, pod kontrolą, w miarę bezobsługowo i niezależnie od warunków pogodowych.
Istnieje wielka potrzeba odtworzenia obszarów zielonych, szczególnie w miastach. Codzienny kontakt, choćby tylko wzrokowy, z ładnie utrzymaną zieloną powierzchnią wpływa korzystnie na nasze zdrowie. Jeśli wziąć pod uwagę omówione wcześniej korzyści ekologiczne, ekonomiczne, techniczne i technologiczne, wiele wskazuje na to, że w najbliższych latach nastąpi dynamiczny wzrost liczby realizacji dachów zielonych.
Może już niebawem na dachach bloków osiedli mieszkaniowych pojawi się prawdziwa, dobrze utrzymana zieleń, ładniejsza od tej zaproponowanej na obrazach - wyniku symulacji komputerowej (rys. 4b i 5b).
Dr inż. Barbara Sokołowska
Politechnika Koszalińska
Literatura
[1] Raport Środowiskowy 2005, Firma Rocwool Polska Sp. z o.o. Cigacice.
[2] Raport Środowiskowy 2006, Firma Rocwool Polska Sp. z o.o. Cigacice.
[3] Rocznik Statystyczny 2005.
[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r., w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 nr 690, poz. 75 z późn. zm.; ostatnia zmiana Dz.U. z 2004 nr 109, poz. 1156).
[5] Rośliny do ekstensywnego zazielenienia dachów, 2006. Materiały informacyjne firmy Baudre, Bauder, Saarbrücken.
[6] Sokołowska B. Krajczyński M., 2004. Stropodachy projektowanie i wykonawstwo, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej.
[7] System Platon Katalog zastosowań firmy Isola, 2006, Isola Warszawa.
[8] Vedag - systemy dachowe Informacja techniczna firmy Vedag Polska Sp. z o.o. Środa Wlkp. 2003.
WARSTWY - DACHY i ŚCIANY numer 4/2007
|
